Qua sự việc ca sĩ Đàm Vĩnh Hưng rao trên mạng thưởng 20 triệu đồng  cho ai “dạy dỗ” lại người cha bạo hành con, nhiều nhóm côn đồ đã lùng sục đến nhà người cha đó và đánh ông. Nhiều người cho rằng việc làm của Đàm Vĩnh Hưng và nhiều cư dân mạng khác vô hình chung xóa bỏ vai trò cơ quan bảo vệ pháp luật, đẩy xã hội vào trạng thái vô pháp và ủng hộ cho việc sử dụng bạo lực mọi lúc mọi nơi. Đó cũng là cách ủng hộ cho một loại hình “côn đồ mạng” phát triển và như vậy sẽ khiến tình hình an ninh xã hội thêm tồi tệ.

Côn đồ thay công an?

Cách đây vài hôm, trên trang facebook cá nhân được cho là của Đàm Vĩnh Hưng xuất hiện dòng trạng thái "cần phải cách ly, loại trừ những kẻ vô lương tâm, độc ác, bạo hành trẻ em một cách máu lạnh như thế này ra khỏi xã hội, trước khi hắn bị pháp luật trừng trị" bằng cách kêu gọi "các hiệp sĩ, anh em giang hồ cho thằng này nếm mùi của những cái tát liên tục". Nam ca sĩ này còn treo giải thưởng 20 triệu uống café chơi cho ai tát vô mặt kẻ bạo hành trẻ em với điều kiện phải quay clip lại.

Nghệ sĩ Kim Chi từ Sài Gòn cho biết bà không theo dõi chi tiết vụ việc này nhưng đưa ý kiến chung về cách hành xử của giới nghệ sĩ nói chung:

“Nghệ sĩ mà đi kêu gọi bạo lực thì rõ ràng nghệ sĩ đó ác tâm quá rồi. Nghệ sĩ đó không xứng đáng là nghệ sĩ. Nghệ sĩ là người của công chúng thì nghệ sĩ phải đem lại chân-thiện-mỹ cho khán giả, làm cho cuộc sống tốt đẹp hơn thì đó mới đúng là chức năng của nghệ sĩ.”

Nghệ sĩ mà đi kêu gọi bạo lực thì rõ ràng nghệ sĩ đó ác tâm quá rồi. Nghệ sĩ là người của công chúng thì nghệ sĩ phải đem lại chân-thiện-mỹ cho khán giả, làm cho cuộc sống tốt đẹp hơn thì đó mới đúng là chức năng của nghệ sĩ. - Nghệ sĩ Kim Chi

Báo Pháp luật Việt Nam dẫn lời Luật sư Bùi Quang Thu, Đoàn luật sư TP Hà Nội nhận định: "Cách hành xử theo kiểu bản năng của Đàm Vĩnh Hưng là không thể chấp nhận được, vì chúng ta có hệ thống luật pháp bảo vệ trẻ em, quyền con người. Việc ai xâm phạm thân thể người khác sẽ bị pháp luật xử lý, trừng trị, dù là cha mẹ xâm hại con cái. Điều đó đã ghi trong luật định…”

Đây không phải là lần đầu tiên có những lời kêu gọi bạo lực trên mạng xã hội mang danh bảo vệ công lý, nhưng thực chất là đứng trên luật pháp như vậy.

Trước đây đã có những cái tên nổi lên trên mạng xã hội được cho là một dạng côn đồ mạng bởi họ kêu gọi xử nhau qua mạng xã hội mà nhiều người còn nhớ như Khá Bảnh, Phúc XO, Phan Hùng…

Đầu tháng 5 năm 2019, chủ tài khoản facebook với tên Phan Hùng đăng tải video clip, trong đó Phan Hùng cùng một nhóm côn đồ xâm nhập gia cư và hành hung tàn bạo ba người phụ nữ. Lúc bấy giờ, một số người tự xưng là người của giới giang hồ từ Nam chí Bắc livestream nói rằng sẽ xử Phan Sơn Hùng. Một thanh niên ở Hải Phòng, từng trong băng nhóm giang hồ đã hoàn lương lên tiếng với RFA về sự việc này:

“Em nói riêng cá nhân em nhé, em nhìn nhận thằng Phan Hùng được công an dùng nó để hành xử một cách côn đồ với những người có tiếng nói… Các anh đăng lên Facebook nói tìm thằng Phan Hùng xử lý thì bọn em ủng hộ. Bởi vì bây giờ công an cũng dùng côn đồ trị thì chẳng còn luật pháp gì ở đất nước này nên để cho côn đồ trị nhau là chuẩn nhất.”

Chưa bao giờ những tay giang hồ, côn đồ lại dám đe dọa xử nhau qua mạng xã hội một cách công khai như bây giờ. Nhiều người cho rằng, điều này không xa lạ gì với người dân Việt Nam, bởi đã từ lâu công an đã mượn tay côn đồ để trị dân, và khi mạng xã hội phát triển thì ngoài lực lượng dư luận viên, AK 47 được nhà cầm quyền thừa nhận thì chuyện côn đồ mạng xuất hiện là hậu quả tất yếu.

Ông Đinh Quang Tuyến, một nhà đấu tranh trong nước từng nhận định với RFA rằng tất cả là do thể chế:

“Cộng sản muốn cai trị đất nước và dân tộc Việt Nam với luật pháp và hiến pháp bất công do họ tạo ra. Cộng sản Việt Nam không biết điều hành dẫn đến một đất nước không phải pháp quyền cũng chẳng phải pháp trị mà là vô pháp.”

Luật pháp dành cho ai

Quay trở lại vụ ca sĩ Đàm Vĩnh Hưng, một nghệ sĩ được cho là có tầm ảnh hưởng mạnh đến giới trẻ trong xã hội lại cư xử một cách côn đồ như vậy liệu có vi phạm pháp luật hay không khi xúi giục hành xử bạo lực và treo giải thưởng?

Luật sư Hà Huy Sơn cho rằng việc này có vi phạm pháp luật nhưng mức độ tùy thuộc vào hậu quả xảy ra. Ông nói:

“Theo tôi thì chuyện kêu gọi mà phải có hậu quả, tức là kêu gọi mà có người hưởng ứng chuyện đó thì mới chịu trách nhiệm hình sự, còn chuyện kêu gọi bạo lực mà chưa xảy ra hậu quả thì chỉ có thể bị xử phạt về mặt hành chính thôi. Tức là có vi phạm pháp luật nhưng mức độ tùy thuộc vào hậu quả xảy ra.”

Báo Pháp Luật dẫn lời Luật sư Bùi Quang Thu cho rằng Đàm Vĩnh Hưng là người có ảnh hưởng đến công chúng nên phát ngôn cần thận trọng, đúng luật pháp, chứ không thể thích nói gì thì nói với lời lẽ thách thức, ngạo mạn. Điều đó sẽ rất nguy hiểm khi nhiều người hâm mộ Đàm Vĩnh Hưng hành xử theo lời kêu gọi của nam ca sĩ này.

Theo tôi thì chuyện kêu gọi mà phải có hậu quả, tức là kêu gọi mà có người hưởng ứng chuyện đó thì mới chịu trách nhiệm hình sự, còn chuyện kêu gọi bạo lực mà chưa xảy ra hậu quả thì chỉ có thể bị xử phạt về mặt hành chính thôi. - Ls. Hà Huy Sơn

Có lẽ việc chỉ bị phạt hành chính chứ không chịu trách nhiệm hình sự dẫn đến những vụ việc như Khá Bảnh, Phúc XO, Dũng Trọc... phát tán nhiều clip và hình ảnh mang tính “giang hồ” trên mạng xã hội để đánh bóng tên tuổi của mình.

Khá Bảnh tên thật là Ngô Bá Khá, sinh năm 1993 ở Bắc Ninh. Thanh niên này được biết đến qua các clip có lời lẽ tục tĩu, giang hồ trên YouTube đạt hơn 2 triệu người đăng ký và có hơn 600.000 người theo dõi trang facebook cá nhân. Khá bị Công an Bắc Ninh tạm giam ngày 1-4 vì hành vi tổ chức đánh bạc, lô đề và hoạt động tín dụng đen.

Dũng Trọc tên thật là Nuyễn Văn Dũng ở Hà Nội. Đầu năm 2012, Dũng và đàn em nổ súng gây náo loạn một vũ trường ở Hà Nội và bị kết án hai năm tù. Ra tù và trở thành một hiện tượng mạng xã hội gây chú ý bằng những clip bắt người khác quỳ lạy mình và nhiều phát ngôn gây sốc.

Trước thực tế đó, Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam đề nghị Bộ Thông tin và Truyền thông phối hợp với Bộ Công an và các bộ, ngành có liên quan tăng cường quản lý an ninh mạng, đẩy mạnh tuyên truyền, định hướng để người dân sử dụng thông tin mạng theo đúng quy định của pháp luật, phù hợp với đạo đức xã hội.

Còn với những facebookers không cổ xúy cho côn đồ, bạo lực mà chỉ lên tiếng cho những bất công trong xã hội cũng như những sai trái của chính quyền thì họ bị bắt, bị kết án tù ngày càng nhiều.

Chỉ trong tháng 9 năm 2019, ít nhất 5 trường hợp bị kết án tù vì đăng tải những thông tin và hình ảnh bị cho là xuyên tạc các lãnh đạo đảng và Nhà nước.

Gần nhất hai ông Bùi Mạnh Đồng và Đoàn Khánh Vinh Quang bị kết án tù với tội danh “Lợi dụng các quyền tự do dân chủ xâm phạm lợi ích của Nhà nước”.

Trước đó nữa là ông Nguyễn Hồng Nguyên với tài khoản facebook tên Bồ Công Anh; Trương Đình Khang có tài khoản facebook là Hồ Mai Chi; ông Nguyễn Văn Công Em…

Tất cả họ đều bị cáo buộc tội “Lợi dụng các quyền tự do dân chủ xâm phạm lợi ích của Nhà nước, quyền, lợi ích hợp pháp của tổ chức, cá nhân”, hoặc “Làm, tàng trữ, phát tán hoặc tuyên truyền thông tin, tài liệu, vật phẩm nhằm chống phá nhà nước”.

Theo thống kê của RFA, từ đầu năm đến nay đã có ít nhất 40 người bị kết án tù với các cáo buộc tội âm mưu lật đổ nhà nước, tuyên truyền chống chế độ, lợi dụng các quyền tự do dân chủ, gây rối trật tự công cộng, tàng trữ vũ khí và khủng bố.

Dự thảo Bộ luật Lao động sửa đổi sẽ được trình các đại biểu Quốc hội thông qua trong kỳ họp Quốc hội thứ 8, khóa XIV vừa được khai mạc ngày 21/10.

Trong đó có quy định rõ lao động chưa thành niên là người lao động chưa đủ 18 tuổi. Đồng thời bổ sung một số điều luật quy định cho nhiều mức tuổi lao động như dưới 13 tuổi, từ 13-15 tuổi, và từ 15-18 tuổi.

Nên hay không nên?

Trao đổi với Đài Á Châu Tự Do, từ Sài Gòn Luật sư Nguyễn Văn Hậu, Chủ tịch Trung tâm Trọng tài Luật gia Việt Nam giải thích rõ về các điều khoản mà luật Việt Nam quy định đối với lao động chưa thành niên hiện nay:

Nếu như điều kiện đất nước phát triển mà mỗi gia đình đủ điều kiện để lo cho con cái thì đương nhiên 18 tuổi là đẹp nhất. Thế nhưng tình hình thực tế ở tại Việt Nam con còn nhỏ vẫn phải đồng ý cho nó đi làm để kiếm tiền, thậm chí còn bắt con đi làm. - Võ Thị Cẩm Nhung

“Trước đây Luật Lao động có quy định thời giờ làm việc đối với trẻ 15 tuổi đến dưới 18 tuổi thì không quá 8h/ngày và 40h/tuần, được làm việc ban đêm nhưng chỉ 1 số nghề, công việc. Còn dưới 15 tuổi thì không quá 4h/ngày và 20h/tuần, không được sử dụng làm thêm, làm việc ban đêm. Đối với lao động trẻ em dưới 15 tuổi, luật hiện hành cũng quy định thứ nhất là người sử dụng lao động khi tuyển dụng cần các điều kiện như chỉ tuyển dụng vào các công việc nhẹ, mà ‘công việc nhẹ’ này được Bộ Lao động – Thương binh và Xã hội sẽ quy định cụ thể vì rất nhiều công việc; thứ hai là phải ký hợp đồng lao động bằng văn bản, khi tuyển dụng phải có giấy khám sức khỏe của cơ sở khám chữa bệnh có thẩm quyền để họ xác nhận sức khỏe đó phù hợp với công việc.

Đối với trẻ em dưới 15 tuổi thì cứ định kỳ 6 tháng 1 lần phải đi khám sức khỏe. Hàng năm phải báo cáo cho ngành Lao động thương binh những người dưới 15 tuổi về những công việc phải có an toàn vệ sinh lao động.

Đối với trẻ dưới 13 tuổi được làm trong nhà hát, xiếc, điện ảnh, sân khấu kịch, chèo, cải lương, múa… hoặc những vận động viên năng khiếu như điền kinh, bóng bàn, bóng rổ, cờ vua, cờ tướng…

Hiện hành cũng quy định danh mục sử dụng lao động từ 13-15 tuổi được làm các nghề truyền thống như dệt, làm trống và các nghề thủ công rất nhẹ nhàng.”

Trong đó, các điều khoản về lao động dưới 13 tuổi và từ 13-15 tuổi đang gây ra những ý kiến trái chiều trong dư luận vì nhiều người cho rằng tuổi này còn quá nhỏ để phải lao động.

Chúng tôi có trao đổi vấn đề này với bác sĩ Đinh Đức Long và được ông cho biết:

“Nếu góc độ y học thì cả thế giới tuổi đó là tuổi ăn học, tuổi nghỉ ngơi chứ không phải tuổi đi làm và pháp luật thì không khuyến khích. Còn ở góc độ xã hội, ví dụ bố mẹ không nuôi được, đẻ nhiều, không kiểm soát được, nhiều khi gia đình vì miếng cơm manh áo hoặc các cháu không thích học, chán học thì nó làm, mình không kiểm soát được, có biện pháp để chế tài không thì cái đấy là khó.”

Còn theo Thầy giáo Đỗ Việt Khoa, hiện đang dạy tại trường THPT Thường Tín ở Hà Nội lại cho rằng độ tuổi từ 13-15 tuổi có đi làm được hay không còn tùy thuộc vào từng địa phương:

“Ở các vùng miền núi đa số các cháu bỏ học, ở nhà kết hôn hoặc đi làm, số này đông lắm. Thế nhưng số này ở vùng nông thôn nó tự coi nó là trẻ em, ăn, học, chơi suốt ngày. Nên cũng khó có những quy định chung nào đó cho độ tuổi này, rất khó. Ngoài ra hoàn cảnh gia đình nào khá giả thì con cái không phải làm gì hết, gia đình nào có hoàn cảnh khó khăn thì nó sẽ làm việc cật lực. Đó là những cái rất khó can thiệp cụ thể từng hoàn cảnh.”

Một bé trai lao động cùng cha tại thành phố Hồ Chí Minh. AFP

Dưới góc nhìn chuyên môn, bà Võ Thị Cẩm Nhung, cựu cán bộ Ủy ban Dân số kế hoạch hóa gia đình và Bảo vệ bà mẹ, trẻ em tỉnh Khánh Hòa cho rằng không chỉ riêng vào từng vùng miền như lời thầy Đỗ Việt Khoa nhận đinh mà đây là tình hình chung trong cả nước.

Vẫn theo bà Nhung, độ tuổi mà luật định được căn cứ trên tình hình thực tế của xã hội, điều kiện của trẻ em trong môi trường hiện tại cũng như gia đình. Bà cho biết không chỉ riêng bà mà tất cả mọi người ai cũng muốn trẻ em nằm trong độ tuổi 18, nhưng dù đã bàn bạc rất nhiều và muốn đưa tuổi lao động vào độ tuổi đấy nhưng vẫn chưa thể thực hiện được vì theo nghiên cứu thì thực tế Việt Nam chưa thể theo được các nước tiên tiến:

“Nếu như điều kiện đất nước phát triển mà mỗi gia đình đủ điều kiện để lo cho con cái thì đương nhiên 18 tuổi là đẹp nhất. Thế nhưng tình hình thực tế ở tại Việt Nam con còn nhỏ vẫn phải đồng ý cho nó đi làm để kiếm tiền, thậm chí còn bắt con đi làm. Nhưng bây giờ bảo họ phải chấp hành theo quy định của luật thì gia đình họ lấy gì sống? Mình có can thiệp nuôi được gia đình không? Có những cái mà luật phải tùy tình hình thực tế nên phải có những áp dụng cho phù hợp để người dân có thể thực thi mà không vi phạm quy định pháp luật.”

Cần điều chỉnh pháp luật

Trong buổi hội thảo tham vấn để thảo luận về sửa đổi Bộ luật Lao động được tổ chức vào ngày 7/10, bà Shelley Casey, đại diện UNICEF tại Việt Nam đã đồng tình với các sửa đổi được đề xuất, nhưng cho biết luật nên đưa ra định nghĩa về ‘công việc nhẹ’ dựa trên các tiêu chuẩn quốc tế và mô tả nó là công việc không gây rủi ro cho sức khỏe, phát triển thể chất hoặc thành tích học tập.

Ngoài ra, UNICEF cũng cho rằng Luật Lao động sửa đổi nên thêm điều cấm người chưa thành niên làm thêm giờ và làm đêm, vì hiện nay, dự thảo Bộ luật Lao động quy định người đủ 15 tuổi đến chưa đủ 18 tuổi có thể được làm thêm giờ, làm ban đêm trong một số nghề và công việc theo quy định của Bộ Lao động – Thương binh và Xã hội.

Vẫn theo bà Shelley Casey, “Công nhân vị thành niên dễ bị lạm dụng. Do đó, nếu họ được phép làm việc, chính quyền cần phải đưa ra một số biện pháp an toàn.”

Đồng tình với quan điểm của UNICEF, Luật sư Nguyễn Văn Hậu cho rằng Luật Lao động sửa đổi cần bổ sung định nghĩa sao cho phù hợp với chuẩn mực quốc tế về quyền trẻ em mà Việt Nam đã cam kết thực hiện. Ông giải thích:

Nếu góc độ y học thì cả thế giới tuổi đó là tuổi ăn học, tuổi nghỉ ngơi chứ không phải tuổi đi làm và pháp luật thì không khuyến khích. Còn ở góc độ xã hội, ví dụ bố mẹ không nuôi được, đẻ nhiều, không kiểm soát được, nhiều khi gia đình vì miếng cơm manh áo hoặc các cháu không thích học, chán học thì nó làm, mình không kiểm soát được. - BS. Đinh Đức Long

“Định nghĩa này sẽ giúp tập hợp quy định hiện hành ngăn ngừa các tác động tiêu cực của lao động trẻ em cũng như phân biệt giữa trẻ em và trẻ em tham gia lao động phù hợp, giữa những kiểu trẻ em có thể được làm thuê và những công việc không được phép thuê trẻ em làm. Phải tạo ra một nơi làm việc an toàn, hòa nhập cho lao động chưa thành niên là ưu tiên số 1.”

Ngoài ra, theo Luật sư Hậu, cần phải xem lại bổ sung quy định, yêu cầu bắt buộc về an toàn lao động cho người chưa thành niên, đồng thời phải bảo vệ trẻ em không có hợp đồng chính thức phải đảm bảo mức lương tối thiểu.

Bên cạnh đó, thầy Đỗ Việt Khoa cũng cho rằng cần nghiên cứu các độ tuổi và văn hóa Á Đông sao cho hợp lý, miễn sao có thể khuyến khích được người lao động sử dụng được sức lao động cho tốt và hạn chế được tình trạng bóc lột trẻ em, ngược đãi trẻ em.

Nhìn nhận lại thực tế những tháng gần đây có thể thấy, ngày 23/9 vừa qua, Công An Đà Nẵng cho biết đã tống đạt các quyết định khởi tố vụ án, bị can và tạm giam 4 tháng đối với nhóm người Trung Quốc thuê các cô gái Việt Nam dưới 16 tuổi để thực hiện hành vi quay clip sex. Hay hàng loạt các tệ nạn chăn dắt trẻ em ăn xin bị báo chí vạch trần cũng phần nào phản ánh được sự bóc lột, ngược đãi đối với trẻ chưa đủ tuổi lao động vẫn đang diễn ra.

Theo số liệu thống kê của Bộ Lao động Thương binh Xã hội, tại Việt Nam có khoảng 1,75 triệu trẻ em thuộc nhóm lao động, chiếm 9,6% tổng dân số trẻ em từ 5 đến dưới 17 tuổi. Bà Nguyễn Thị Hà, Thứ trưởng Bộ Lao động – Thương binh và Xã hội cho biết: “lao động trẻ em có thể gây ra tổn hại rất lớn cho bản thân và toàn xã hội vì nó ngăn cản không cho trẻ được học hành và cản trở sự phát triển lành mạnh về tinh thần và các chương trình học tập cùng những ước mơ của các em”...

25 năm kế hoạch hóa dân số

Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa VII trong Hội nghị lần thứ 4, vào hôm 14/01/1993 đã ban hành Nghị quyết số 04-NQ/TW về chính sách dân số và kế hoạch hóa gia đình. Một trong những nguyên nhân chính mà chính sách này được ban hành là do vào thời điểm đó Việt Nam đứng đầu Châu Á về tỷ lệ nạo, phá thai; đồng thời giải quyết vấn đề phân bổ dân số, nâng cao chất lượng dân số và nâng cao chất lượng dịch vụ chăm sóc sức khỏe cộng đồng.

Người Việt Nam rất coi trọng việc sinh con để duy trì nòi giống và luôn quan niệm con cháu là phúc đức Trời ban cho. Mặc dù từ ngàn xưa dân gian luôn cho rằng “trời sanh voi sanh cỏ”, nhưng bởi do quan điểm “nhất nam viết hữu thập nữ viết vô”, đã góp phần không nhỏ khiến cho Việt Nam có tỷ lệ nạo, phá thai cao nhất ở Châu Á cách đây từ hơn 2 thập niên qua.

Thế nhưng, kể từ khi Việt Nam ban hành chính sách dân số và kế hoạch hóa gia đình với khắp nơi nơi từ thành thị đến nông thôn ngập tràn các biển khẩu hiệu “Kiên trì thực hiện mục tiêu mỗi gia đình chỉ có từ một tới hai con”, “Con gái hay con trai đều là niềm vui, hạnh phúc của mỗi gia đình”, “Dù gái hay trai chỉ hai là đủ”…cùng nhiều chương trình tuyên truyền khác dần dà làm thay đổi quan điểm sinh nhiều con của người Việt Nam. Đặc biệt, giới công nhân viên chức, nếu sinh hơn hai con thì họ không được xét duyệt lao động tiên tiến mỗi cuối năm.

Theo số liệu Tổng cục Dân số-kế hoạch hóa gia đình, thuộc Bộ Y tế ghi nhận, trong hơn 20 năm thực hiện chính sách dân số và kế hoạch hóa gia đình, Việt Nam hạn chế được hơn 27 triệu người và trung bình một phụ nữ trong độ tuổi sinh nở chỉ sinh 2,1 con.

Từ năm 2011, Việt Nam chính thức bước vào giai đoạn già dân số.

Hồi xưa, quan niệm của những người bà mà mình từng quen biết thì cho rằng đẻ cho hết trứng. Thậm chí nói như vậy đó. Còn bây giờ gần như không có khái niệm là người ta muốn đẻ nhiều. Có thể là do áp lực cuộc sống. Không biết nếu cuộc sống thoải mái thì người ta có muốn đẻ không nhưng mình đi mình gặp toàn những con người bận rộn với công việc thì người ta không muốn đẻ nhiều. Tất nhiên, cũng có nhiều người thích có con đồng thì vui nhưng mà không có thời gian; nhất là người lớn tuổi nữa, cứ nghĩ bây giờ đẻ con ra mà mình già rồi còn con nhỏ xíu thì rất tội nghiệp cho con
-Tiến sĩ ẩn danh

Bộ Y tế đã soạn thảo một Dự luật Dân số mới và cho biết các chuyên gia đề xuất nới lỏng chính sách sinh hai con trong Dự thảo luật này, theo đó các cặp vợ chồng có quyền quyết định số con sẽ sinh, thời gian và khỏang cách giữa các lần sinh và Chính phủ quy định giảm sinh ở những tỉnh thành có mức sinh cao, ngược lại khuyến khích các vợ chồng sinh đủ 2 con ở vùng có mức sinh thấp.

Tâm lý ngại sinh con

Đài RFA ghi nhận trong nhịp sống chuyển đổi từ nông nghiệp sang công nghiệp trong quá trình Việt Nam thực hiện đổi mới theo chủ trương “công nghiệp hóa-hiện đại hóa”, dân chúng tại Việt Nam cũng bị thay đổi tâm lý ngại sinh con giống như một số quốc gia công nghiệp trên thế giới, gần nhất là các quốc gia ở Châu Á như Nhật Bản, Hàn Quốc…

Một Tiến sĩ trong ngành giáo dục, không muốn nêu tên, cư ngụ tại Sài Gòn nói với RFA rằng ở độ tuổi ngoài 40, có hai đứa con gái nhỏ là quá đủ cho gia đình ông, và quyết định không sinh thêm con của vợ chồng ông không phải là trường hợp cá biệt. Vị Tiến sĩ ẩn danh chia sẻ thêm:

“Hồi xưa, quan niệm của những người bà mà mình từng quen biết thì cho rằng đẻ cho hết trứng. Thậm chí nói như vậy đó. Còn bây giờ gần như không có khái niệm là người ta muốn đẻ nhiều. Có thể là do áp lực cuộc sống. Không biết nếu cuộc sống thoải mái thì người ta có muốn đẻ không nhưng mình đi mình gặp toàn những con người bận rộn với công việc thì người ta không muốn đẻ nhiều. Tất nhiên, cũng có nhiều người thích có con đồng thì vui nhưng mà không có thời gian; nhất là người lớn tuổi nữa, cứ nghĩ bây giờ đẻ con ra mà mình già rồi còn con nhỏ xíu thì rất tội nghiệp cho con.”

Bà An, một người mẹ U40 của hai cậu con trai nhỏ cũng ở Sài Gòn cho biết áp lực cuộc sống mà bà đang rất vất vả vừa đi làm vừa phải chăm con, trong khi việc thuê mướn người giúp việc vừa ý thay mình chăm sóc con cái không phải là điều dễ dàng. Bà Anh cho biết:

“Cực lắm! Nuôi đứa con bây giờ đủ thứ chuyện hết. Đưa đón đi học, lớn lên một chút thì tôi suốt ngày ở ngoài đường thôi. Đưa đi, rước về. Ăn uống…Hồi xưa đâu có học thêm nhiều như bây giờ. Hè thì cứ học suốt. Phải tranh thủ từng chút một mới có thời gian cho con đi chơi. Không học thì con không chịu vì con sợ không bằng bạn bè.”

Một phụ nữ chở hai con dưới trời mưa ở Huế. Hình chụp ngày 27/04/19. AFP

“Ông bà ngày xưa có câu là sanh đẻ được bao nhiêu thì cứ đẻ, nhưng mà cái chuyện là nuôi nỗi hay không. Tại vì bây giờ một đứa đi học cũng tốn tiền nhiều lắm. Đúng ra là với khả năng kinh tế thì không nên sanh nhiều, mới nuôi con được trọn vẹn.”

Cô giáo nghỉ hưu Lê Thị Năm còn nhấn mạnh tuy mình từng sinh nở và nuôi dạy 3 đứa con khôn lớn trong thời kỳ bao cấp khó khăn hơn cuộc sống hiện tại rất nhiều, tuy nhiên với cuộc sống tất bật như bây giờ và với nhiều áp lực như công việc, kinh tế, thời gian, và cả sự chịu đựng đau đớn, vất vả của người phụ nữ thì cô giáo Năm không khuyến khích con của mình sinh thêm đứa thứ hai, dù bà sẵn sàng giúp đỡ trông cháu. Cô giáo Năm tâm tình:

“Nói vậy chứ mình đâu có sống hoài để tiếp con cháu được đâu. Tới một ngày nào đó rồi không còn sức khỏe nữa hay chết rồi thì cũng đâu có phụ giúp nuôi được. Cho nên do mấy đứa con tụi nó liệu thôi.”

Vẫn không muốn sinh thêm dù được hỗ trợ?

Tổng cục Dân số-kế hoạch hóa gia đình tiến hành một cuộc khảo sát, lấy ý kiến về mong muốn sinh con của người Việt Nam. Và trên trang điện tử của cơ quan này tính đến chiều ngày 24/09/19 cho thấy có 14.400 ý kiến với hơn 49% muốn có 2 con, gần 43% mong có 3 con trở lên, 5,09% muốn có 1 con và hơn 1,5% không muốn sinh con.

Vào hôm 27 tháng 9 vừa qua, Tổng cục trưởng Tổng cục Dân số, ông Nguyễn Doãn Tú trong một cuộc phỏng vấn với Tuổi Trẻ Online cho biết hiện Tổng cục Dân số Việt Nam đã có những chính sách khuyến khích sinh con, chẳng hạn như phụ nữ ở khu vực sinh con thấp được tăng thời gian nghỉ khi sinh con hay có trợ cấp xã hội; khu công nghiệp hay khu chế xuất quy mô ở một mức độ nào đó thì bắt buộc có nhà trẻ, trường học…Bên cạnh đó, Luật Bảo hiểm Xã hội 2014 cũng có nhiều thay đổi và có hiệu lực kể từ ngày 01/07/19, như khi vợ sinh con thì chồng được hưởng trợ cấp và nghỉ chế độ thai sản nhiều hơn trước đây.

Nếu được ở nhà thì tôi sẽ sanh nữa, vì tôi thích em bé, thích có con. Nhưng mà mình sợ xã hội bây giờ bị nhiều bệnh do thực phẩm, thức ăn không an toàn nên lo sợ không biết nuôi con có tốt không? Vậy mà sợ, không dám sanh. Đủ thứ bệnh hết trơn. Sanh đứa con nhỏ mà hôm nay sốt, mai sốt là thấy lo rồi. Chứ còn như mình sống ở một xã hội sạch sẽ hơn, hiện đại hơn thì có thể cân nhắc việc sanh thêm con được đẽ. Đằng này ở đây thì môi trường ô nhiễm cũng nhiều, thực phẩm cũng không an toàn, bệnh hoạn…Thôi, không dám sanh đâu. Sanh ra tội nghiệp nó
-Bà mẹ U40

Mặc dù vậy, tại những khu vực được ghi nhận là vùng có tỷ lệ sinh con thấp như thành phố Hồ Chí Minh, khu vực miền Đông Nam Bộ và vùng Đồng bằng Sông Cửu Long, qua tìm hiểu, chúng tôi được các gia đình, đặc biệt là phụ nữ trong độ tuổi sinh con không tỏ ra phấn khởi trước những chính sách khuyến khích sinh con của Nhà nước.

Bà An còn nhấn mạnh bản thân muốn sinh thêm con nếu có điều kiện, nhưng:

“Nếu được ở nhà thì tôi sẽ sanh nữa, vì tôi thích em bé, thích có con. Nhưng mà mình sợ xã hội bây giờ bị nhiều bệnh do thực phẩm, thức ăn không an toàn nên lo sợ không biết nuôi con có tốt không? Vậy mà sợ, không dám sanh. Đủ thứ bệnh hết trơn. Sanh đứa con nhỏ mà hôm nay sốt, mai sốt là thấy lo rồi. Chứ còn như mình sống ở một xã hội sạch sẽ hơn, hiện đại hơn thì có thể cân nhắc việc sanh thêm con được đẽ. Đằng này ở đây thì môi trường ô nhiễm cũng nhiều, thực phẩm cũng không an toàn, bệnh hoạn…Thôi, không dám sanh đâu. Sanh ra tội nghiệp nó.”

Bí thư thành phố Hồ Chí Minh Nguyễn Thiện Nhân hồi trung tuần tháng 9 đã tuyên bố rằng “Nếu người phụ nữa không sinh được hai con thì đất nước đó sẽ ngày càng chao đảo”.

Báo giới Việt Nam vào trung tuần tháng 10 còn đồng loạt đăng tải cảnh báo của các nhà khoa học dự báo tốc độ già hóa dân số của Việt Nam sẽ tăng thuộc hàng nhanh nhất thế giới và Việt Nam chỉ mất khoảng 20-22 năm để chuyển từ “giai đoạn già hóa dân số” sang “giai đoạn dân số già”.

Bất khả thi

Tại phiên họp thứ 38 của Ủy ban Thường vụ Quốc hội vào sáng ngày 16/10 có bàn về Dự thảo Luật Doanh nghiệp sửa đổi. Trong đó, có đề cập tới việc đưa các hộ kinh doanh gia đình lên thành doanh nghiệp. Theo ông Nguyễn Chí Dũng- Bộ trưởng Kế hoạch và Đầu tư thì việc đưa các hộ kinh doanh này vào luật để dễ quản lý.

Ông Dũng lý giải vì hiện nay các hộ kinh doanh không có rõ ràng về địa vị pháp lý và trách nhiệm dân sự. Quyền kinh doanh bị giới hạn trong phạm vi cấp quận, huyện và không được mở chi nhánh cũng như văn phòng đại diện và nhiều bất cập đối với mô hình kinh doanh gia đình. Do đó ông cho rằng, rằng luật doanh nghiệp sửa đổi sẽ góp phần cải cách mạnh mẽ, nhằm xây dựng khung khổ pháp lý về tổ chức quản trị doanh nghiệp đạt chuẩn mực thông lệ và phổ biến ở khu vực và quốc tế, thúc đẩy phát triển doanh nghiệp, thu hút vốn và nguồn lực sản xuất, nâng cao chất lượng môi trường kinh doanh.

Trước những bàn cãi xung quanh dự luật sửa đổi này, ông Nguyễn Hạnh Phúc tổng thư ký quốc hội được truyền thông trong nước trích nguyên văn phân tích rằng: “Họ đang kinh doanh bình thường, giờ buộc các bà bán bún, bán phở lên thành doanh nghiệp. Doanh nghiệp thì đòi hạch toán, kế toán và nhiều đòi hỏi khác, liệu các hộ kinh doanh có đảm bảo được không? Vì sao bao năm nay, các hộ kinh doanh không muốn trở thành doanh nghiệp dù doanh nghiệp có nhiều ưu đãi?”

Trao đổi với RFA liên quan đến vấn đề này, hôm 21/10/2019, chuyên gia kinh tế Phạm Chi Lan, cựu thành viên Tổ tư vấn và Ban nghiên cứu của Thủ tướng Chính phủ Việt Nam cho rằng, điều này bất khả thi:

“Các hộ kinh doanh gia đình rất khác so với các doanh nghiệp. Hiện nay tại VN chỉ có khoảng 700.000 doanh nghiệp mà thôi mà việc quản lý số doanh nghiệp đó cũng đã khó khăn rồi. Ngay cả những quy định trong đó các doanh nghiệp quy mô lớn với các doanh nghiệp vừa và nhỏ đã khác nhau rất nhiều rồi đòi hỏi về luật cụ thể hơn và đối tượng phải khác nhau nên việc đưa 5 triệu hộ kinh doanh gia đình này rất khác các doanh nghiệp vào chung 1 luật là điều không khả thi.”

Ngoài ra, bà Lan còn cho hay, trước đây Việt Nam cũng có những ràng buộc dành riêng cho các hộ kinh doanh gia đình mà chính phủ không đưa thành luật và chỉ có một Nghị định để giải quyết riêng đối với các hộ kinh doanh theo hình thức này và thông thường mọi thủ tục sẽ nhẹ nhàng và đơn giản hơn rất nhiều nên người dân mới làm được. Bây giờ nếu vội vã đưa 5 triệu hộ kinh doanh này thành doanh nghiệp, quy mô hoạt động hoàn toàn khác cũng như cách quản lý của nhà nước cũng khác là điều không hợp lý.

Chuyên gia kinh tế Huỳnh Bửu Sơn cũng khẳng định với chúng tôi rằng, đứng về phía góc độ quản lý thì nhiều chủ cơ sở nhỏ lẻ chỉ có kinh nghiệm về sản xuất kinh doanh chứ còn về kỹ năng quản lý thì không có nhiều nên xu hướng họ vẫn thích dừng lại ở mức độ cơ sở sản xuất hơn thành doanh nghiệp.

“…vì họ cho rằng nào là phải có hội đồng quản trị, phải có giám đốc rồi phòng này phòng kia thì bộ máy cồng kềnh quá nên họ quản lý không xuể. Nếu chúng ta chấp nhận đó là cơ sở sản xuất và coi đó như là một loại hình doanh nghiệp để họ hưởng được một số lợi ích về hỗ trợ đầu tư, hỗ trợ về thuế hay về công nghệ chẳng hạn thì đó cũng là một điều tốt nhưng nếu đưa họ thành doanh nghiệp để có thể thau và đánh một mức thuế cao hơn thì nó hoàn toàn không phù hợp.”

Đồng thời, ông Sơn còn cho biết thêm với mức thuế các hộ kinh doanh đang đóng hiện nay nó đã phù hợp với quy mô hoạt động của từng hộ nên bây giờ có gọi họ là doanh nghiệp hay cơ sở sản xuất thì đứng góc độ thuế thì nó cũng giống nhau mà thôi.

Chưa biết tính sao...

Chúng tôi cũng đã đón nhận được ý kiến của các hộ kinh doanh gia đình và nghe họ nói về vấn đề này.

Một hộ kinh doanh gia đình. RFA

Anh Lê Hoàng Minh chủ cơ sở kinh doanh đồ điện nước trong nhà tại Hà Nội cho biết “Theo chủ trương của nhà nước thì mình theo thôi chắc cũng để nhà nước dễ dàng quản lý hơn. Hiện nay mình đang đóng thuế thu nhập cá nhân, thuế môn bài và thuế hàng tháng. Nhà nước ra chủ trương thì mình phải theo thôi còn khi nào ra thực tế thì mình mới rõ được nhưng bây giờ không biết được nó sẽ như thế nào. Chắn chắn khi thành doanh nghiệp thì mọi sổ sách các thứ nó phải khác không như bây giờ được.”

Cũng tại Hà Nội, anh Nguyễn Đình Thành chủ cửa hàng kinh doanh thời trang chia sẻ: “…Nó có khó khăn là ví dụ anh làm ở đây không tính lâu dài nên anh chỉ muốn giữ nguyên là cá thể mà thôi không muốn lên doanh nghiệp vì lý do đây là nhỏ lẻ và không thể mở rộng được và làm ăn giờ đang khó khăn, làm thì cũng chỉ một hai năm thôi. Nếu lên doanh nghiệp mà chỉ một hai năm tồn tại thì nó rất là khó và cũng không cần thiết phải lên doanh nghiệp. Vợ chồng anh buôn bán nhỏ lẻ không cần có nhân viên gì cả. Nếu là chủ trương của nhà nước thì cần phải có thời gian nắm bắt được nên giờ mình không hiểu thì không thể ủng hộ hoặc không ủng hộ được.”

Trở lại những đề xuất trong cuộc họp, Phó chủ tịch Quốc hội Ung Chu Lưu cũng cho rằng, người dân có quyền lựa chọn, không được “ép” họ chuyển từ hộ kinh doanh thành doanh nghiệp. Mục tiêu của ban soạn thảo đưa vào để điều chỉnh một số nội dung tạo điều kiện thuận lợi thúc đẩy kinh doanh nhưng liệu đưa vào có giải quyết được vấn đề không hay lại tiếp tục gây khó khăn, cản trợ việc kinh doanh.

Chuyên gia kinh tế Phạm Chi Lan thừa nhận việc khó khăn đối với hộ kinh doanh gia đình là vì quy mô hoạt động quá nhỏ và hoạt động theo kiểu đơn sơ nên đưa vào điều kiện chung cho doanh nghiệp chắc chắn họ không thực hiện nổi và không đáp ứng được mà nếu không đáp ứng nổi chắc chắn các doanh nghiệp giải thể và ngừng hoạt động.

“Đây là những hộ không đòi hỏi gì nhiều sự hỗ trợ của nhà nước hoặc các điều kiện khác để họ làm kinh doanh mà lâu nay theo hình thức tự bươn chãi mà họ đã tạo việc làm cho biết bao nhiêu người cũng như tự lực sống để nhà nước đỡ phải nuôi họ và lo cho họ, đóng góp của họ vào nền kinh tế cũng đâu có nhỏ đâu, ước tính đóng góp của họ lên tới hơn 30% vào công ăn việc làm của người dân. Nên để họ có một hình thức riêng vẫn tiếp tục duy trì và tiếp tục hoạt động.”

Chuyên gia kinh tế Huỳnh Bửu Sơn cũng cho rằng, với tình trạng hoạt động như hiện nay thì đó là một giải pháp rồi. “ … Trước đây các hộ kinh doanh sản xuất nhỏ lẻ thì thường hoạt động riêng lẻ và không có đăng ký nhưng đến hiện nay thì hầu như đều đã đăng ký để mà đóng thuế, thuế môn bài, thuế giá trị gia tăng hay là thuế lợi tức…thì với tình hình hiện nay thì tôi cho là nó đã phù hợp rồi còn nếu muốn cho họ có tên doanh nghiệp mà vẫn duy trì được mức thuế như trước đây thì tôi nghĩ họ sẽ không phản đối.”

Người dân thì “chưa biết tính sao” còn các chuyên gia kinh tế thì không nên “ép” các hộ kinh doanh cá thể “lên đời” trong giai đoạn này do sự tồn tại của họ cũng đang góp phần đáng kể vào nền kinh tế chung. Ngoài ra, với hơn 700,000 doanh nghiệp hiện này, nhà nước đã không kiểm soát xuể thì thêm 5 triệu doanh nghiệp mới làm sao các nhà quản lý kham nổi...